KORTİZOL

KORTİZOL NEDİR?

Kortizol, böbreklerin üstünde bulunan iki adrenal bezde kolesterolden üretilen bir steroid hormondur. Sabahları uyanmak, egzersiz yapmak, akut stres gibi olaylar ve durumlara cevap olarak salınır.. Kortizolün geniş kapsamlı, sistemik etkileri vücudun süreçlerini yürütmede birçok rol oynar.

Bazı hastalıklarda tedavi olarak kortizol kullanılabilir. Kortizol kullanımıyla kişiler birçok yan etki görebiliyor: örneğin, şişkinlik ve ödem gibi… Bu durumu azaltmak için beslenmeçok önemlidir.

Biz bu yazımızda kortizol seviyelerinin beslenmeyle olan ilişkisine değineceğiz.

Kortizol, adrenal korteksin, zona fasikülata tabakası tarafından üretilen steroid hormondur (bu tabakada üretilen hormonlara glukokortikoid denir). Glukokortikoidler, streste  ve kan glukozu düştüğünde salgılanır. Glukokortikoidlerin primer fonksiyonları glukoneogenez yoluyla kan şekerini yükseltmek, bağışıklık sistemini ve inflamasyonu baskılamaktır (antienflamatuar). Kortizol ve birçok sentetik türevi ilaç olarak üretilmiştir ve çeşitli hastalıkların tedavisinde kullanılır. Kortizol, doğal olarak üretilen bir stres hormonudur. Korku veya tehlike hissettiğiniz zaman, beyninizin hipotalamus adı verilen bölümü yanıtınızı aktive eder. Böbrek üstü bezlerini harekete geçirerek buradan stres hormonlarının salınımını yaparak tepki verir.

Ana stres hormonu kortizoldur. Görevi, vücudunuzun iş yükünü düzene sokmak ve böylece anında tehdide odaklanabilmektir. Bu algılanan tehdit veya tehlikeye karşı doğal ve koruyucu bir cevaptır.

Kortizol, kan şekeri (glikoz) seviyenizi insülin etkinliğini inhibe ederek yükseltir. Beyinde dolaşan kan glikozunu arttırır.  Aynı zamanda vücudunuzun dokuları tamir etme yeteneğini artırır.

Kortizol Düzeyinde Değişiklik

Kortizol seviyeleri gün boyunca doğal olarak yükselir ve düşer. Bir tehdit olmadığında, kortizol seviyeniz sabah uyandığınızda en yüksek ve uykuya hazır olduğunuzda en düşük seviyededir. Çocuklar yetişkinlerden daha az kortizole sahip olma eğilimindedir. Stres haricinde, kortizol seviyenizi etkileyebilecek pek çok şey olabilir:

• egzersiz
• uyku eksikliği
• iş temposu
• sıcaklık
• alkol ve kafein
• enfeksiyon ve travma
• oral kontraseptifler ve gebelik
• steroidler de dahil olmak üzere bazı ilaçlar
• şişmanlık
• hastalık durumu

Eğer kortizol seviyeleriniz uzun bir süre anormal derecede yüksekse, Cushing sendromu olarak adlandırılan nadir bir bozukluğa neden olabilir. Cushing sendromu tedavisi bir kortizol blokeri içermektedir. Yüksek kortizolün bir diğer nedeni hipofiz bezi dışındaki ACTH üreten bir tümördür. Böbreküstü bezi sorunları da yüksek kortizol seviyelerine neden olabilmektedir.

Kortizol salınımı sırasında:

• kalp atışında artış
• ağız kuruluğu
• mide bozukluğu
• ishal
• panik

Kortizol Seviyesi Nasıl Belirlenir?

Kortizol düzeyleri kan veya tükürük testleriyle belirlenebilir. Genellikle günün farklı zamanlarında birden fazla test gerektirmektedir.  24 saatlik idrar örneği, o gün içinde idrarınızdaki toplam kortizol miktarını söyleyebilir, ancak gün boyunca nasıl değiştiğini göstermez.

Kortizol Neden Kullanılır?

Kortizol, enflamasyonu ve bağışıklık yanıtlarını azaltmaya yardımcı olur. Belirli hormonlar için replasman tedavisi olarak da kullanılabilir.

Bu ilaç adrenokortikal yetersizliği, artriti, alerjik durumları ve ülseratif koliti tedavi etmek için kullanılır. Ayrıca şiddetli sedef hastalığı dahil olmak üzere anemi, lupus ve cilt durumlarını tedavi etmek için de kullanılır.

Kortizol Nasıl Çalışır?

Kortizol, glukokortikoidler adı verilen bir ilaç sınıfına aittir. Bu ilaçlar genellikle benzer koşulları tedavi etmek için kullanılır.

Kortizol steroid bir ilaçtır. Vücudunuzdaki şişliği azaltmaya yardımcı olur. Aynı zamanda vücudunuzun farklı uyaranlara tepkisini durdurur. İnflamasyona neden olan moleküllerin salınmasını durdurarak çalışır. Bu durum aynı zamanda vücudunuzun bir bağışıklık yanıtı oluşturmasını da  engeller.

KORTİZOLUN ETKİLERİ

Kortizol, insan beslenmesinde önemli bir rol oynar. Vücuda alınan besinlerin doğru türü ve miktarını (karbonhidrat, yağ veya protein) seçerek enerjiyi düzenler. Kronik olarak yükseldiğinde, kortizol kilo, bağışıklık fonksiyonu ve kronik hastalık riski üzerinde zararlı etkilere sahip olabilir.

Kortizolun Yan Etkileri

Kortizol oral tablet uyuşukluğa neden olmaz. Bununla birlikte, diğer yan etkilere neden olabilir. Kortizol tedavisi bazen tablet şeklinde ömür boyu veya aylar boyu sürebilir. Bu tür uzun dönem kullanımında dikkat edilmez ise, ciddi yan etkiler görülebilir.

Daha Yaygın Yan Etkiler

Kortizolun daha sık görülen yan etkileri şunları içerebilir:

• heyecan
• huzursuzluk
• baş ağrısı
• mide bulantısı
• kusma
• cilt sorunları, dahil olmak üzere:
• uyku problemi
• kilo almak

Bu etkiler hafifse, birkaç gün içinde veya birkaç hafta içinde gidebilirler. Ancak şiddetliyse veya sürekli yaşanıyorsa, doktorunuzla veya eczacınızla konuşmalısınız.

KORTİZOL VE İNFLAMASYON, STRES

Sistemik inflamasyon, yüksek kortizol seviyelerine neden olur. Vücuttaki inflamasyonu doğal olarak azaltabilir ve stresi en aza indirebilirsek, kortizol seviyelerinin azalması, kronik hastalık riskinin azalmasına ve sağlıklı yaşam kalitesinin artmasını sağlar. Enflamasyonu önleyen ve azaltan biyokimyasal süreçler karmaşık ve çok yönlüdür, ancak diyet ve yaşam tarzı değişiklikleri ile önemli bir fark yaratabiliriz.

İNFLAMASYONA NEDEN OLAN ETKENLER

Anti-enflamatuar gıdaları maksimuma çıkarmak ve proinflamatuar olanları en aza indirmek, enflamasyonu kontrol etmeye yönelik büyük bir adımdır. Aşağıda, inflamasyona en önemli katkıda bulunan diyet ve yaşam tarzı faktörlerinin genel bir listesini görüyoruz. Bunlar:

• Yüksek glisemik yük (Şekerli besinler),

• Doymuş ve trans yağ asitleri (Kızartmalar, tereyağı, kuyruk yağı),

• Kafein tüketimi (kahve, kola, yeşil çay),

• Fazla alkol alımı,

• Yetersiz mikro besin ve antioksidan alımı (Vitamin ve mineraller),

• Düşük lifli bir diyet (Az taze sebze ve meyve tüketimi),

• Sedanter bir yaşam tarzı (Fiziksel aktivitenin az olması),

• Fazla kilolu olmak

Ve stres en büyük etkenlerden biridir.

İNFLAMASYONU AZALTMAK İÇİN NE YAPABİLİRİZ?

Enflamasyonu en aza indirmek için ise beslenmemizde şunlara önem vermemiz gerekir:

• Düşük glisemik yüke sahip besinleri tüketmeliyiz.
• Hiç trans yağ tüketmemeli ve doymuş yağları minimal düzeyde tüketmeliyiz.
• Kafeini hiç tüketmemeli veya azaltmalıyız.
• Alkolü hiç tüketmemeli veya azaltmalıyız.
• Lif, antioksidanlar ve bitki besin maddelerinin alımını maksimuma çıkarmak için tüm bitkisel gıdaların tüketimini arttırmalıyız; sebzeler, meyveler, tam tahıllar, kabuklu yemişler, yağlı tohumları beslenmemizden eksik etmemeliyiz.
• Omega-3 yağ asitlerinin yeterli alımına dikkat etmeliyiz.
• Düzenli egzersiz yapmalıyız.
• Probiyotik alımına dikkat etmeliyiz.Bu saydığımız maddeler genel olarak dikkat edilmesi gerekenlerdir. Tıbbi beslenme tedavi önerileri, her bireyin durumu, tercihleri ​​ve hedefleri için özelleştirilmelidir.

YAŞAM TARZI

Yaşam tarzının kortizol seviyesi üzerine etkisinden bahsetmiştik. Uyku, kortizol dengesi ve diyet arasındaki ilişkiyi araştıran bir çalışmanın sonuçlarına göre;

UYKU DÜZENİ, ALZEİHMER VE KORTİZOL

Bunama, zayıf uyku kalitesi ile ilişkilidir. Zayıf uyku kalitesi ise beyinde atık üretimini arttırır. ve amiloid birikimine katkıda bulunabilir. Diyet, bu karmaşık ağın düzenlenmesinde dikkate alınması gereken bir diğer önemli faktördür. Rafine şekerler, tuz, hayvansal kaynaklı proteinler ve yağların yüksek alımları ve meyve, sebzelerin düşük alımları ile karakterize edilen diyetler, Alzheimer riskinin yüksek olduğunu göstermiştir. Ve kötü uyku kalitesi ile ilişkili olan kortizol sekresyonunun sirkadyen modülasyonunu bozabilir. Bu nedenle, kortizol konsantrasyonlarını iyileştirmeyi amaçlayan diyetler ve beslenme müdahaleleri uyku bozukluklarını hafifletebilir ve bilişsel bozukluk ve bunama riskini azaltabilir. Uyku, kortizol regülasyonu ve diyet arasında önemli bir ilişki söz konusudur.

TUZ

Kortizol tedavisi alan hastaların özellikle üzerinde durması gereken konulardan biri de tuz tüketimidir. Yemeklerimize görünür tuz olarak eklemesek bile, eğer paketli ürünler tüketiyorsak farkında olmadan tuz tüketimimizi oldukça arttırmış oluyoruz. Peki gizli tuz bulunan bu ürünler nelerdir?

Turşu, peynir, ekmek, çörek, poğaça, simit, hamburger, bisküvi, hazır çorbalar, hazır soslar, soya sosu, salata sosları, patates kızartması, tüm fast foodlar, konserve besinler, işlenmiş kümes hayvanı eti, işlenmiş etlerin ve şarküteri ürünlerin tümü (salam,sosis,sucuk,pastırma gibi).

Peki tüm bunları göz önünde bulundurarak kortizol tedavisi alan bir kişi nasıl beslenmelidir? Örnek bir beslenme planına bakalım, fakat miktarların kişinin cinsiyetine, yaşına, fiziksel aktivitesine, hastalık durumuna göre değişeceğini unutmayalım.

Örnek Beslenme Planı

Kahvaltı:

1 adet haşlanmış yumurta veya omlet (zeytinyağı veya tuzsuz tereyağıyla)

1 kibrit kutusu büyüklüğünde tuzsuz peynir (lor peyniri veya Edirne beyaz peynir olabilir.)

Bol domates, salatalık, maydanoz, roka (söğüş,tuzsuz)

2 tam ceviz veya 5-6 adet çiğ badem veya 5-6 adet çiğ fındık

2 ince dilim tuzsuz tam buğday ekmeği

1 fincan açık taze çay (limonlu)

Ara:

1 su bardağı süt (200 ml)

1 porsiyon taze meyve

Öğle:

4 köfte kadar( 120 gram) et/ tavuk (tuz ilave edilmeyecek)

Bol salata (tuzsuz)

1 su bardağı ayran (nane ve maydanozlu, tuzsuz)

2 ince dilim tuzsuz tam tahıllı ekmek

Ara:

1 su bardağı kefir

1 porsiyon taze meyve

Akşam:

8 yemek kaşığı kıymalı sebze yemeği (tuzsuz, 30 gram kıyma)

1 kase yoğurt

Bol salata (tuzsuz)

2 ince dilim tuzsuz tam buğday ekmeği

Gece:

1 çay bardağı ev yapımı leblebi (tuzsuz, bol baharatlı)

NOT:

*Gün içinde 2,5 – 3 litre su tüketiniz.

*Yemeklerinize tuz eklemeyiniz ve daha önce bahsettiğimiz gizli tuz içeren besinlerden kaçınınız.

*Şeker içeren tüm paketli ürünlerden kaçınınız.

*Bahsettiğimiz anti-inflamatuar beslenme önerilerini uygulayınız.

Umarım yazımızı beğenmişsinizdir. Merak ettikleriniz ve sormak istedikleriniz için yorum bırakabilirsiniz.